Ενδομητρίωση: Η σιωπηλή νόσος που επηρεάζει εκατομμύρια γυναίκες

Η ενδομητρίωση απασχολεί κυρίως γυναίκες αναπαραγωγικής ηλικίας, δηλαδή ηλικιών ανάμεσα στα 15 και τα 45 έτη – αλλά όχι μόνο. Είναι σχετικά συχνή, η δεύτερη πιο συχνή γυναικολογική πάθηση, και αφορά περίπου στο 10-15% των γυναικών αυτής της ηλικίας. Υπολογίζεται, σύμφωνα με τις τελευταίες μελέτες, ότι παγκοσμίως πάνω από 180 εκατομμύρια γυναίκες πάσχουν από ενδομητρίωση -πολλές όμως δεν το γνωρίζουν. Άρα, είναι ένα θέμα «ταμπού», και σχετικά άγνωστο ακόμη και στην ιατρική κοινότητα. 

Τι είναι η ενδομητρίωση;

Η ενδομητρίωση δεν είναι κάτι κακοήθες, δηλαδή δεν είναι καρκίνος, αλλά είναι μια καλοήθης φλεγμονώδης νόσος, που αφορά τα γυναικολογικά όργανα της γυναίκας. Συμβαίνει όταν το εσωτερικό των κυττάρων της μήτρας, το λεγόμενο ενδομήτριο, εντοπίζεται ή «μεταναστεύει» σε κάποιες άλλες ανατομικές δομές της κοιλιάς -όπως είναι οι σάλπιγγες, οι ωοθήκες, το περιτόναιο – και μπορεί να πάει ακόμα και σε πιο απομακρυσμένα μέρη, όπως το διάφραγμα και, πολύ πιο σπάνια (και μιλάμε για 1-2 περιστατικά παγκοσμίως), στους πνεύμονες ή και στον εγκέφαλο.

Η ενδομητρίωση, λοιπόν, έχει ένα πολύ μεγάλο «μυστικό» – ή καλύτερα μια πολύ μεγάλη κρυφή παγίδα: ανευρίσκεται σχεδόν πάντα καθυστερημένα. Δηλαδή, μελέτες που έγιναν πέρσι και φέτος έδειξαν ότι από τη στιγμή που ξεκινά η ενδομητρίωση σε κυτταρικό επίπεδο στη γυναίκα, μέχρι να τη βρούμε εμείς ως γιατροί και να τη διαγνώσουμε, μπορεί να περάσουν από 5 έως 7 χρόνια.

Τα συμπτώματα της ενδομητρίωσης

Η ενδομητρίωση συνοδεύεται από δύο βασικές συμπτωματολογίες:

• Η πρώτη είναι ο έντονος πόνος στην περίοδο, λίγο πριν από αυτή. Πολλές γυναίκες νομίζουν ότι είναι φυσιολογικό να πονάνε στην περίοδό τους. Και ίσως για εκείνες να φαίνεται φυσιολογικό, γιατί δεν γνωρίζουν κάτι διαφορετικό. Οφείλουμε όμως να πούμε, ως γιατροί, ότι δεν χρειάζεται, ούτε είναι απαραίτητο ή «λογικό» και φυσιολογικό να πονάει μια γυναίκα κατά τη διάρκεια της περιόδου της. Αυτό είναι, λοιπόν, το πρώτο σύμπτωμα, και πρέπει να το πούμε ξεκάθαρα για να μπορέσουμε να προβληματίσουμε γυναίκες που πονούν -πολλές φορές έντονα- και αρκετές από αυτές περιορίζονται σημαντικά στην καθημερινότητά τους. Δεν πηγαίνουν στο σχολείο, στο πανεπιστήμιο ή απουσιάζουν από την εργασία τους. 
• Το δεύτερο σύμπτωμα είναι η υπογονιμότητα. Γνωρίζουμε ότι 5 στα 10 ζευγάρια που έχουν πρόβλημα γονιμότητας έχουν ενδομητρίωση.
• Πέρα από αυτό, η ενδομητρίωση μπορεί να συνοδεύεται και από πόνο κατά την επαφή – και αυτό είναι το τρίτο βασικό σύμπτωμα. Η απάντηση που παίρνουμε συχνά από τις γυναίκες όταν τις ρωτάμε αν πονάνε στην επαφή είναι: «όχι πάντα». Άρα, πονούν, αλλά όχι πάντα – και αυτό έχει ανατομική εξήγηση.

Άλλα συμπτώματα μπορεί να είναι πάρα πολύ έντονες περίοδοι ή ακόμα και αιμορραγία εκτός περιόδου. Σπανιότερα έχουμε προβλήματα από το γαστρεντερικό σύστημα, όπως δυσκοιλιότητα, εναλλαγές με διάρροιες, φουσκώματα στην κοιλιά και έντονες εναλλαγές διάθεσης, ιδίως πριν και κατά την περίοδο. Γνωρίζουμε ότι υπάρχει σύνδεση με το προεμμηνορυσιακό σύνδρομο, δηλαδή έντονες αλλαγές στην ψυχολογική κατάσταση της γυναίκας.

Οι μορφές της ενδομητρίωσης

Υπάρχουν 4 βασικές μορφές ενδομητρίωσης:

• Επιπολής ή περιτοναϊκή ενδομητρίωση – αφορά σε κύτταρα του ενδομητρίου που «απλώνονται» στο περιτόναιο (το «σεντόνι» της κοιλιάς).
• Ωοθηκική ενδομητρίωση – με τη μορφή κύστεων, τις λεγόμενες σοκολατοειδείς κύστεις.
• Εν τω βάθει ενδομητρίωση – τα κύτταρα διηθούν βαθιά τους ιστούς που προσβάλλουν και προκαλούν τα πιο έντονα προβλήματα.
• Έξω-γεννητική ενδομητρίωση – πολύ σπάνια μορφή, όπου η νόσος επηρεάζει άλλα όργανα, όπως ουρητήρες, διάφραγμα, πνεύμονες, έντερο.

Η ενδομητρίωση κατατάσσεται σε 4 στάδια, ανάλογα με την έκτασή της, βάσει διεθνών οδηγιών (Αμερικανική και Ευρωπαϊκή Εταιρεία Ενδομητρίωσης).

Στο εξωτερικό η ενδομητρίωση είναι πολύ πιο γνωστή από ό,τι στη χώρα μας. Υπάρχουν ειδικά συνέδρια αφιερωμένα αποκλειστικά σε αυτή, όπως το Πανευρωπαϊκό, το Παναμερικανικό και το Παγκόσμιο Συνέδριο Ενδομητρίωσης. Μέσα από αυτές τις συναντήσεις καθορίζονται κοινές στρατηγικές και πρωτόκολλα διάγνωσης και αντιμετώπισης που πρέπει να τηρούνται παγκοσμίως.

Θεραπεία και αντιμετώπιση για την ενδομητρίωση

Η αντιμετώπιση είναι πολυπαραγοντική και δεν είναι μόνο χειρουργική. Το αντίθετο, ειδικά σε νέα κορίτσια, το χειρουργείο πρέπει να είναι η τελευταία λύση. Δεν θέλουμε να βάλουμε νέες γυναίκες σε διαδικασίες που μπορεί να προκαλέσουν συμφύσεις και άλλα μετεγχειρητικά προβλήματα.

Αν χρειαστεί χειρουργείο, η αφαίρεση πρέπει να γίνεται με λαπαροσκόπηση ή ρομποτική χειρουργική – πάντα με τις πιο σύγχρονες, ελάχιστα επεμβατικές μεθόδους.

Υπάρχουν επίσης φαρμακευτικές – ορμονικές θεραπείες που δρουν προληπτικά ή κατασταλτικά, αδρανοποιώντας τις ενδομητριωσικές εστίες. Οι βασικές επιλογές είναι:

• Αντισυλληπτικά χάπια (προκαλούν τεχνητή αμηνόρροια).
• Σπιράλ για ενδομητρίωση της μήτρας (αδενομύωση).
• Ενέσιμες ορμονικές αγωγές (σε σοβαρές περιπτώσεις).
• Τέλος, μη στεροειδή αντιφλεγμονώδη (όπως το ντεπόν ή το μεφαινικό οξύ) βοηθούν στον πόνο.

Η ενδομητρίωση είναι, με απλά λόγια, μια χρόνια φλεγμονή της κοιλιάς και πρέπει να αντιμετωπίζεται αναλόγως. Το σημαντικό είναι ότι στη χώρα μας υπάρχουν πολύ καλοί και εξειδικευμένοι γιατροί στο αντικείμενο. Είμαστε τυχεροί που μπορούν οι γυναίκες να έχουν τέτοια υποστήριξη.

Ευχαριστούμε θερμά τον Δρ. Παναγιώτη Σκλαβούνο, Μαιευτήρα-Γυναικολόγο, Γυναικολόγο-Ογκολόγο για τις επιστημονικές πληροφορίες.