Η απόσταση αριστερών και ηθικής

Κι όχι αυταπάτες προπαντός. 

Το πολύ πολύ να τους εκλάβεις σα δυο θαμπούς προβολείς μες στην ομίχλη

Σαν ένα δελτάριο σε φίλους που λείπουν με τη μοναδική λέξη: ζω.

«Γιατί», όπως πολύ σωστά είπε κάποτε κι ο φίλος μου ο Τίτος,

«Κανένας στίχος σήμερα δεν κινητοποιεί τις μάζες

Κανένας στίχος σήμερα δεν ανατρέπει καθεστώτα.» 

Έστω.
Ανάπηρος, δείξε τα χέρια σου. Κρίνε για να κριθείς.

Μανόλη Αναγνωστάκη, «Τα ποιήματα»

Η Αριστερά, ως ιδέα, ξεκίνησε από τα πιο αγνά οράματα της πολιτικής σκέψης: ισότητα, κοινωνική δικαιοσύνη, συλλογική απελευθέρωση, ήθος στην πράξη. Κι όμως, όσο ελκυστική και πλούσια σε θεωρία υπήρξε, άλλο τόσο διχασμένη, αυτοϋπονομευόμενη και συχνά ανήθικη στην πράξη αποδείχθηκε μέσα στην ίδια της την ιστορία.

Διασπάσεις και Αλληλοσπαραγμός

Από τότε που η ιδέα της Αριστεράς εγκαταστάθηκε οργανωμένα στην Ελλάδα (με αφετηρία το ΣΕΚΕ το 1918), έχουν σημειωθεί πάνω από 280 διασπάσεις στον ευρύτερο χώρο της (πολιτικά κόμματα, οργανώσεις, φοιτητικές παρατάξεις, συνδικαλιστικά όργανα). Κάθε διάσπαση συνοδευόταν σχεδόν αναπόφευκτα από ύβρεις, αλληλοκατηγορίες περί προδοσίας, ηθική αποσάθρωση και στη χείριστη εκδοχή της εκτελέσεις και δολοφονίες.

Η ιδεολογική διαφωνία είναι φυσική και υγιής. Όμως στην ελληνική Αριστερά συχνά μετατρέπεται σε προσωπική βεντέτα, υπόγεια υπονόμευση και εκκαθαρίσεις. Πόσο μακριά είναι όλα αυτά από την “ηθική ανωτερότητα” που διακήρυσσε πάντα η Αριστερά;

Το ηθικό κενό στην προσωπική ατζέντα

Ιδιαίτερα στην πρόσφατη πολιτική εμπειρία –και ειδικά σε κυβερνητικό επίπεδο– στελέχη που διακήρυσσαν πίστη σε αριστερές αξίες, υπέπεσαν σε κινήσεις ανήθικες, εξουσιαστικές, καιροσκοπικές. Υποθέσεις διαπλοκής, προσωπικά ρουσφέτια, πολιτικές υποκρισίες και πελατειακές συμπεριφορές, έρχονται σε πλήρη αντίφαση με το “ήθος της αριστεράς”.

Το μεγαλύτερο τραύμα όμως δεν είναι οι πράξεις αυτές καθαυτές, αλλά ότι διαπράχθηκαν στο όνομα της ηθικής ανωτερότητας. Μιας ανωτερότητας που χρησιμοποιήθηκε ως ασπίδα, όχι ως πυξίδα.

Η ιστορία ως κωμωδία

Η ιστορία της ελληνικής Αριστεράς είναι γεμάτη ηρωισμούς αλλά και προδοσίες, αυταρχισμό και ιδεολογική υποκρισία.

• Ο Άρης Βελουχιώτης, σύμβολο της αντίστασης, αποκηρύχθηκε από το ίδιο το κόμμα του (ΚΚΕ), όταν αρνήθηκε να αποδεχθεί τη συμφωνία της Βάρκιζας. Το τέλος του ήταν τραγικό, και η σιωπή του κόμματος εκκωφαντική, νυν και αεί.
• Ο Νίκος Ζαχαριάδης, ως γενικός γραμματέας του ΚΚΕ, οδήγησε σε σκληρές εσωκομματικές εκκαθαρίσεις και πρακτικές που θύμιζαν σταλινισμό – πιστός περισσότερο στο Κρεμλίνο παρά στον λαό.
• Οι μεταγενέστερες φοιτητικές, συνδικαλιστικές αλλά αι κομματικές οργανώσεις συχνά διαιρέθηκαν από προσωπικά πάθη, μικροεξουσιαστικές συμπεριφορές και φανατισμό, καταστρέφοντας ελπιδοφόρες πρωτοβουλίες. Πρόσφατο παράδειγμα η  συντονισμένη αποκαθήλωση εκλεγμένου προέδρου από τη βάση του κόμματος με μεθοδεύσεις που κινούνταν στην πλατφόρμα σταλινισμός και προπαγάνδα.

Η ίδια η Ιστορία καταγράφει πώς οι πιο καθαρές ιδέες λερώνουν τα χέρια τους όταν δεν συνοδεύονται από έμπρακτο ήθος.

Τι χρειάζεται να γίνει

Η σύγχρονη Αριστερά οφείλει να κλείσει οριστικά τους λογαριασμούς της με τις σταλινικές “καμαρίλες” – όχι μόνο οργανωτικά, αλλά κυρίως πρακτικά και ηθικά. Να πετάξει τις μεθόδους του παρασκηνίου, της ίντριγκας, των προσωπικών μηχανισμών, της προπαγάνδας, της δημιουργίας φραξιών  και του φόβου που μετουσιώνεται σε φοβία. Να αποδείξει στην πράξη ότι η θεωρία της μπορεί να μετουσιωθεί σε διαφανή, ανθρώπινη, συμμετοχική πολιτική πράξη, ακούγοντας και εμπνεόμενη από τη λαϊκή κυριαρχία.

Η αυτοκριτική, η διαφάνεια και η ενότητα στη βάση αξιών (όχι μηχανισμών) είναι ο μόνος δρόμος προς μια Αριστερά της εποχής μας, όχι του χθες.

• Αποσύνδεση της δράσης από κομματικά ιερατεία και μηχανισμούς.
• Υιοθέτηση οριζόντιων μορφών οργάνωσης και εσωτερικής δημοκρατίας.
• Καλλιέργεια πολιτικής παιδείας στη βάση, όχι τυφλής πειθαρχίας.

Η Αριστερά δεν χρειάζεται απλώς ένα νέο αφήγημα. Χρειάζεται νέα ηθική πρακτική, ένα παράδειγμα ζωής. Γιατί χωρίς ηθική, η Αριστερά παύει να είναι Αριστερά. Γίνεται αυτό που υποσχέθηκε ότι θα αλλάξει

Βιβλιογραφία

• Μαργαρίτης, Γ. (2001). Ιστορία του Ελληνικού Εμφυλίου Πολέμου. Εκδόσεις Βιβλιόραμα.
• Παπαδάτος, Γ. (2018). Η Αριστερά στη Μεταπολίτευση. Θεμέλιο.
• Κατρούγκαλος, Γ. (2020). Αριστερά και Εξουσία: Κρίσεις και Προοπτικές. Πόλις.
• Hobsbawm, E. (1996). Η Εποχή των Άκρων. Θεμέλιο.
• Sartre, J.-P. (1948). Πνεύμα και Ελευθερία.

Όσο έγραφα το άρθρο αυτό από το YouTube ακουγόταν το τραγούδι   “Ο Λύκος” – Χρήστος Θηβαίος (στίχοι: Οδυσσέας Ιωάννου) https://www.youtube.com/watch?v=vV3K_fn5xlc

Ανδρέας Θεοδωρακόπουλος

Επικοινωνιολόγος-Συγγραφέας