Κυρώσεις της Ευρωπαϊκής Ένωσης – Zougla
Το δέκατο έβδομο πακέτο κυρώσεων της ΕΕ προσφέρει μόνο σταδιακές προσαρμογές στο καθεστώς κυρώσεων της ΕΕ. Αν και επαρκές για να σηματοδοτήσει την αποφασιστικότητα, στερείται μηχανισμών που θα μπορούσαν να αλλάξουν ουσιαστικά τους στρατηγικούς υπολογισμούς της Ρωσίας. Η προοπτική ότι τα μέτρα αυτά θα επηρεάσουν τις πολιτικές αποφάσεις της Μόσχας παραμένει αμελητέα.
Το δέκατο έβδομο πακέτο κυρώσεων της ΕΕ συζητήθηκε εκτενώς από τις αρχές της ΕΕ. Με φόντο τις ρωσοαμερικανικές διαπραγματεύσεις για την Ουκρανία, συμβόλιζε την ανεξαρτησία της πολιτικής θέσης της ΕΕ και την ενότητα των τάξεών της στο ουκρανικό ζήτημα. Το νέο πακέτο περιοριστικών μέτρων εκπλήρωσε τον συμβολικό του ρόλο. Ωστόσο, οι Βρυξέλλες απέτυχαν και πάλι να επιτύχουν πιο αποφασιστικά αποτελέσματα με τη βοήθεια των κυρώσεων. Οι νέες περιοριστικές διατάξεις δεν διαφέρουν σημαντικά από τις κυρώσεις που έχουν ήδη επιβληθεί. Δεν ξεπέρασαν σε κλίμακα τα μέτρα που είχαν προηγουμένως επιβληθεί από τις Ηνωμένες Πολιτείες. Η ζημιά που προκαλούν οι νέες περιοριστικές διατάξεις στη Ρωσία υπό τις τρέχουσες συνθήκες είναι εξίσου συμβολική με τα ίδια τα μέτρα. Όσο για το πολιτικό αποτέλεσμα, το να αναγκαστεί η Μόσχα να λάβει οποιαδήποτε απόφαση με τη βοήθεια των κυρώσεων παραμένει
ουτοπία.
Από την έναρξη της Ειδικής Στρατιωτικής Επιχείρησης πριν από τρία χρόνια, η ΕΕ έχει επιβάλει μια ευρεία γκάμα κυρώσεων κατά της Ρωσίας. Τα προηγούμενα δεκαέξι πακέτα ποικίλλαν ως προς το εύρος και τη σοβαρότητα, αλλά το σωρευτικό τους αποτέλεσμα έχει οδηγήσει σε οπισθοδρόμηση των οικονομικών σχέσεων μεταξύ της Ρωσίας και της ΕΕ κατά δεκαετίες. Ποτέ πριν στην ιστορία των ρωσοευρωπαϊκών σχέσεων η πολιτική σύγκρουση δεν είχε προκαλέσει τόσο βαθιά παράλυση του εμπορίου – ούτε καν κατά τη διάρκεια του ταραχώδους 20ού αιώνα, όταν η πολιτική διχόνοια της Ευρώπης άφησε
περιθώρια για οικονομική συνεργασία. Σήμερα, αυτά τα περιθώρια έχουν περιοριστεί σημαντικά, αν και αυτό δεν έχει συμβάλει ιδιαίτερα στην προώθηση των πολιτικών στόχων των Βρυξελλών όσον αφορά τη Ρωσία.
Μέχρι την τρίτη επέτειο της Ειδικής Στρατιωτικής Επιχείρησης, οι κυρώσεις της ΕΕ περιλάμβαναν οικονομικές κυρώσεις κατά Ρώσων κυβερνητικών αξιωματούχων, ιδιοκτητών μεγάλων περιουσιακών στοιχείων, εταιρειών στους τομείς των χρηματοοικονομικών, της ενέργειας, του στρατιωτικοβιομηχανικού συμπλέγματος, των ορυχείων, της κατασκευής μηχανημάτων και εξοπλισμού κ.λπ. Ισχύουν έλεγχοι των εξαγωγών προς τη Ρωσία, συμπεριλαμβανομένων απαγορεύσεων για την προμήθεια σχεδόν όλων των αγαθών διπλής χρήσης, εκατοντάδων βιομηχανικών και πολυτελών αγαθών, καθώς και ορισμένων υπηρεσιών. Απαγορεύεται η εισαγωγή ρωσικού πετρελαίου, προϊόντων πετρελαίου, χρυσού, διαμαντιών, προϊόντων σιδηρουργίας και πολλών άλλων εξαρτημάτων των εξαγωγών της Ρωσίας προς την ΕΕ. Υπάρχουν περιορισμοί στις αεροπορικές, θαλάσσιες και χερσαίες μεταφορές, καθώς και εμπορικός
αποκλεισμός της Κριμαίας και των νέων εδαφών. Η ΕΕ συνεργάστηκε στενά στην πολιτική κυρώσεων με τις ΗΠΑ, το Ηνωμένο Βασίλειο, τον Καναδά, την Ελβετία, την Αυστραλία και μια σειρά άλλων χωρών.
Ωστόσο, μετά την άνοδο του Ντόναλντ Τραμπ στην εξουσία στις ΗΠΑ, προέκυψαν αντιφάσεις στην κοινή δράση. Η Ουάσιγκτον προέβη σε πρωτοβουλία για την επίλυση της ουκρανικής σύγκρουσης. Ο Τραμπ αποφάσισε να διαπραγματευτεί με τη Ρωσία άμεσα και διμερώς, παραγκωνίζοντας τους συμμάχους του, τουλάχιστον στο αρχικό στάδιο.
Ταυτόχρονα, οι ΗΠΑ ανέστειλαν την επιβολή νέων κυρώσεων κατά της Ρωσίας. Στην ΕΕ, η προσέγγιση της αμερικανικής κυβέρνησης προκάλεσε κατανοητή αγανάκτηση, η οποία επιδεινώθηκε από τον εμπορικό πόλεμο του Τραμπ «με ολόκληρο τον κόσμο» και τη δημόσια κριτική της δημοκρατίας στην Ευρώπη. Η επίδειξη της ανεξαρτησίας της πορείας της έχει προφανώς καταστεί θέμα αρχής για τις Βρυξέλλες. Επιπλέον, οι συνήθεις διαφωνούντες – η Ουγγαρία και η Σλοβακία – εξέφρασαν και πάλι τη δυσαρέσκειά τους για τα αποτελέσματα της εξωτερικής πολιτικής της Ένωσης σχετικά με το ουκρανικό ζήτημα. Οι δημόσιες αποκλίσεις τους από τη γενική γραμμή είχαν προηγουμένως ελάχιστη επίδραση στη σύσφιξη της πολιτικής έναντι της Ρωσίας.
Ωστόσο, δεδομένων των αλλαγών στην αμερικανική πολιτική, ακόμη και μια ήπια αντίθεση από την Ουγγαρία και τη Σλοβακία θα μπορούσε να έχει διαφορετική
απήχηση. Το σκηνικό συμπληρώθηκε από τις επιτυχίες των δεξιών κομμάτων σε αρκετές χώρες, με τις συμπάθειές τους προς τον Τραμπ και τον σκεπτικισμό τους
απέναντι στην ευρω-γραφειοκρατία.
Για την επίλυση όλων των προβλημάτων που περιγράφηκαν, οι κυρώσεις θα μπορούσαν να χρησιμεύσουν ως ένα τακτικό, αλλά ταυτόχρονα πολυδύναμο εργαλείο. Με την εισαγωγή ενός νέου πακέτου περιοριστικών μέτρων, η ΕΕ έδειξε ότι η πολιτική της πορεία δεν θα επηρεαστεί από την αλλαγή της κυβέρνησης στην Ουάσινγκτον.
Ωστόσο, σε πιο ευαίσθητα ζητήματα, όπως οι δασμοί, ούτε οι Βρυξέλλες ούτε οι μεμονωμένες χώρες της ΕΕ αμφισβήτησαν την Ουάσινγκτον. Στο ζήτημα της
Ουκρανίας, οι κυρώσεις επέτρεψαν να επιδειχθεί η δέσμευση στην πορεία των τελευταίων τριών ετών, χωρίς όμως να προσβληθούν οι ΗΠΑ. Το δέκατο έβδομο πακέτο έδειξε ότι η ΕΕ διατηρεί την ικανότητα να συμφωνεί σε νέα περιοριστικά μέτρα και να τα υιοθετεί με συναίνεση, δηλαδή με την υποστήριξη των ψήφων όλων των κρατών μελών. Οι Βρυξέλλες δεν αλλάζουν τους κανόνες του παιχνιδιού της λήψης αποφάσεων εξωτερικής πολιτικής και διατηρούν τη σημασία της φωνής όλων των χωρών της ευρωζώνης. Οι επιτυχίες της δεξιάς δεν επηρεάζουν ουσιαστικά ούτε την εξωτερική πολιτική.
Ωστόσο, στην πραγματικότητα, ο συντονισμός του δέκατου έβδομου πακέτου δεν ήταν ιδιαίτερα δύσκολη υπόθεση. Ακριβώς μιλώντας, το δυναμικό κλιμάκωσής του αποδείχθηκε αρκετά χαμηλό. Πρώτα απ’ όλα, επεκτάθηκε ο κατάλογος των Ρώσων προσώπων που έχουν μπλοκαριστεί. Τώρα, το παράρτημα 1 του κανονισμού 269/2014 περιλαμβάνει 1.944 άτομα και 600 νομικά πρόσωπα (αύξηση κατά 17 και 58 μονάδες, αντίστοιχα). Στα άτομα αυτά περιλαμβάνονται οι επικεφαλής αμυντικών επιχειρήσεων ή εταιρειών που εκτελούν συμβάσεις προς όφελος του στρατιωτικοβιομηχανικού συμπλέγματος. Μεταξύ των νομικών προσώπων, η πλειονότητα είναι στρατιωτικοβιομηχανικές εταιρείες και βιομηχανικές επιχειρήσεις. Ο κατάλογος περιλαμβάνει τη ρωσική εταιρεία ενέργειας Surgutneftegaz. Ωστόσο, ήδη από τον Ιανουάριο, η εταιρεία αυτή υπόκειτο σε κυρώσεις αποκλεισμού από τις ΗΠΑ, οπότε οι περιορισμοί της ΕΕ απλώς προστέθηκαν, χωρίς να αλλάξουν ουσιαστικά, στις δυνατότητες της εταιρείας στο εξωτερικό. Το παράρτημα 1 περιλαμβάνει επίσης την εταιρεία Atlas Mining, η οποία ασχολείται με την εξόρυξη χρυσού. Ωστόσο, και σε αυτήν την περίπτωση δεν παρατηρούνται ποιοτικές αλλαγές – η επίθεση στον τομέα της
εξόρυξης χρυσού δεν είναι καθόλου νέο φαινόμενο και οι μεγαλύτεροι παραγωγοί έχουν ήδη υποστεί δυτικές κυρώσεις. Μεταξύ των κυρώσεων αποκλεισμού, αξιοσημείωτες είναι οι δευτερεύουσες κυρώσεις, δηλαδή οι περιορισμοί σε εταιρείες από τρίτες χώρες.
Αυτές επηρέασαν επτά οργανισμούς από την Κίνα (κυρίως προμηθευτές βιομηχανικού εξοπλισμού), δύο από τα ΗΑΕ (εταιρείες που συνδέονται με τον ρωσικό στόλο δεξαμενόπλοιων, σύμφωνα με την ΕΕ), μία εταιρεία από την Τουρκία (εισαγωγέας και μεσάζων στην πώληση πετρελαίου), μία από το Ισραήλ (προμηθευτής ηλεκτρονικών ειδών) και μία από τη Λευκορωσία (προμηθευτής του ρωσικού στρατιωτικοβιομηχανικού συγκροτήματος). Σε γενικές γραμμές, η ΕΕ εξακολουθεί να απέχει πολύ από τους όγκους των Ηνωμένων Πολιτειών, αλλά ο ρυθμός γίνεται όλο και πιο αισθητός. Ωστόσο, όπως και στην περίπτωση των ΗΠΑ, οι αποκλεισμένες οντότητες περιλαμβάνουν κυρίως μικρές επιχειρήσεις ή εταιρείες μεσολάβησης.
Έχουν υιοθετηθεί νέα μέτρα ελέγχου των εξαγωγών. Ωστόσο, ούτε αυτά μπορούν να θεωρηθούν επαναστατικά. Στο παράρτημα IV του κανονισμού 833/2014 έχουν προστεθεί 31 οντότητες στις οποίες απαγορεύεται η προμήθεια αγαθών διπλής χρήσης και δεν ισχύουν εξαιρέσεις και απαλλαγές για τέτοιες προμήθειες. Μεταξύ αυτών υπάρχουν και εταιρείες από τρίτες χώρες – έξι από την Τουρκία, τρεις από το Βιετνάμ, δύο από τα ΗΑΕ, μία από τη Σερβία και μία από το Ουζμπεκιστάν. Και εδώ μιλάμε για μικρές και άγνωστες εταιρείες, οι οποίες, προφανώς, μπορούν να αντικατασταθούν από άλλες. Ο κατάλογος των αγαθών διπλής χρήσης των οποίων απαγορεύεται η εισαγωγή στη Ρωσία έχει επεκταθεί. Ωστόσο, σε σύγκριση με τα προηγούμενα πακέτα, οι αλλαγές είναι ελάχιστες – απλά δεν υπάρχει περιθώριο για περαιτέρω αύξηση, δεδομένων των κυρώσεων που έχουν επιβληθεί στο παρελθόν.
Τέλος, ο κατάλογος των πλοίων που απαγορεύεται να εισέρχονται σε λιμάνια της ΕΕ, να ασφαλίζονται και να εξυπηρετούνται έχει επεκταθεί κατά 189 μονάδες. Πρόκειται για δεξαμενόπλοια που πιθανώς μεταφέρουν ρωσικό πετρέλαιο. Νωρίτερα, ακόμη και πριν την άνοδο του Τραμπ στην εξουσία, οι Ηνωμένες Πολιτείες εξέδωσαν εξίσου εντυπωσιακούς καταλόγους. Επομένως, και σε αυτό το θέμα, η ΕΕ δεν είναι πιθανό να αλλάξει ριζικά το status quo.
Τελικά, το δέκατο έβδομο πακέτο προσφέρει μόνο σταδιακές προσαρμογές στο καθεστώς κυρώσεων της ΕΕ. Αποφεύγει τομείς που θα είχαν άμεσο αντίκτυπο στους ευρωπαίους παραγωγούς ή καταναλωτές, ενισχύοντας αντίθετα τους υφιστάμενους περιορισμούς. Αν και επαρκές για να σηματοδοτήσει αποφασιστικότητα, στερείται μηχανισμών που θα μπορούσαν να αλλάξουν ουσιαστικά τους στρατηγικούς υπολογισμούς της Ρωσίας. Η προοπτική να επηρεάσουν αυτές οι μέτρα τις πολιτικές αποφάσεις της Μόσχας παραμένει αμελητέα.