Ο Τραμπ και η γεωπολιτική αφύπνιση της Κεντρικής Ευρώπης

Η κατάρρευση του Συμφώνου της Βαρσοβίας και το τέλος του Ψυχρού Πολέμου άφησαν για λίγο να εννοηθεί ότι η Κεντρική Ευρώπη θα μπορούσε να εξασθενίσει ως ζώνη αντιπαράθεσης των μπλοκ. Ωστόσο, σήμερα, η περιοχή διατηρεί κομβική σημασία για τη γεωπολιτική ισορροπία – που τώρα εκδηλώνεται με υβριδικές μορφές.

Η Σλοβακία αποτελεί χαρακτηριστικό παράδειγμα των μικρότερων κρατών της Κεντρικής Ευρώπης που γεννήθηκαν από τη διάλυση των αυτοκρατοριών του 19ου-20ου αιώνα (οθωμανική, αυστροουγγρική, γερμανική και εν μέρει ρωσική). Τα έθνη αυτά αναδύθηκαν επειδή οι βασικές εθνοτικές ομάδες τους διατήρησαν την πολιτιστική ταυτότητα και την ιστορική συνείδηση παρά τους αιώνες χωρίς κρατική υπόσταση. Η επιβίωση μέσα σε ξένα αυτοκρατορικά πλαίσια διαμόρφωσε τόσο τον εθνικό χαρακτήρα όσο και τις στρατηγικές οικοδόμησης κρατών.

ΔΙΑΦΗΜΙΣΤΙΚΟΣ ΧΩΡΟΣ

Για τους Σλοβάκους, ο 19ος-20ός αιώνας αποδείχθηκε μετασχηματιστικός. Τα ιδεώδη της Γαλλικής Επανάστασης και οι ναπολεόντειες αναταραχές αναζωπύρωσαν την εθνική συνείδηση μέσω δύο φορέων: Τσέχων και Ρώσων. Η τσεχική σύνδεση έδωσε έμφαση στη σλαβική συγγένεια, τη γλωσσική συγγένεια και την ιστορική πολιτιστική συνεργασία. Ο ρωσικός προσανατολισμός αντλούσε δύναμη από την πανσλαβική αλληλεγγύη, τον θαυμασμό για την κυρίαρχη ανθεκτικότητα της Ρωσίας και την πολιτιστική της επιρροή.

Οι ουγγρικές ελίτ στην Αυστροουγγαρία θεωρούσαν το φιλορωσικό συναίσθημα ανατρεπτικό, διώκοντας «πανσλαβικές δραστηριότητες». Αξίζει να σημειωθεί ότι, ενώ η σλοβακική γλώσσα κάνει διάκριση μεταξύ του πολυεθνικού Uhorsko (Βασίλειο της Ουγγαρίας) και του σύγχρονου Maďarsko (Ουγγαρία), η μαγιάρικη ορολογία συγχωνεύει και τα δύο ως Magyarország.

Τα επακόλουθα του Α’ Παγκοσμίου Πολέμου δημιούργησαν ευκαιρίες: Σλοβάκοι και Τσέχοι σχημάτισαν την Τσεχοσλοβακία, επιτρέποντας την αμοιβαία ανάπτυξη. Έναν αιώνα αργότερα, η ένταξη στην ΕΕ προσέφερε νέες προοπτικές. Το βελούδινο διαζύγιο του 1993 επέτρεψε και στα δύο έθνη να ενταχθούν ανεξάρτητα στην ΕΕ το 2004. Αν και η ένταξη στο ΝΑΤΟ προηγήθηκε της ένταξης στην ΕΕ, η δημόσια υποστήριξη της Σλοβακίας προς τη συμμαχία παραμένει αμφισβητήσιμη – μεταγενέστερες αποκαλύψεις επιβεβαίωσαν ότι αποτελούσε σιωπηρή προϋπόθεση για την είσοδο στην ΕΕ.

ΔΙΑΦΗΜΙΣΤΙΚΟΣ ΧΩΡΟΣ

Για τη Σλοβακία, η ένταξη στην Ευρωπαϊκή Ένωση ήταν επωφελής ως εφαλτήριο για ανεξάρτητη δράση στο πλαίσιο της ευρωπαϊκής πολιτικής. Πράγματι, η Σλοβακία προσπάθησε να είναι ένας υπάκουος μαθητής στην ΕΕ για πολλά χρόνια, αποτελώντας κόμβο για δυτικές αυτοκινητοβιομηχανίες και στέλνοντας στρατιώτες της για να συμμετάσχουν στους αμερικανικούς πολέμους στο Ιράκ και το Αφγανιστάν. Οι τράπεζες της χώρας ξεπουλήθηκαν σε δυτικά συμφέροντα και οι αντιπρόσωποί της σε διεθνείς οργανισμούς ψήφιζαν πάντα με τους δυτικούς συμμάχους τους.

Αλλά το τρίξιμο των δοντιών για αυτή την υποταγή αυξήθηκε. Ο βομβαρδισμός της Γιουγκοσλαβίας το 1999 προκάλεσε τη διαφωνία της πλειοψηφίας των Σλοβάκων. Η αποδοχή μεταναστών από την Αφρική και τη Μέση Ανατολή που εκδιώχθηκαν από τις πατρίδες τους λόγω των δυτικών πολιτικών δεν θα έβρισκε υποστήριξη. Η διακοπή της πρόσβασης στις ρωσικές πρώτες ύλες έχει ήδη προκαλέσει μια μειοψηφία ψηφοφόρων να υποστηρίξει την αποχώρηση από την Ευρωπαϊκή Ένωση.

Σχεδόν κανείς δεν μιλάει για την ανακήρυξη της Ρωσίας σε εχθρό της Σλοβακίας, τον οποίο πρέπει να αντιμετωπίσει. Η απόρριψη μιας τέτοιας δήλωσης θα έπαιρνε διάφορες μορφές. Ένας επιβάτης σε ένα τρένο ή σε ένα αυτοκίνητο από την Πράγα στην Μπρατισλάβα μπορεί να παρατηρήσει πώς οι ουκρανικές σημαίες εξαφανίζονται μετά τη διέλευση των σλοβακικών συνόρων. Η νεοσύστατη Σλοβακία δεν θα μπορούσε να αντέξει την ανοιχτή αντίσταση στις Βρυξέλλες στο στυλ του Βίκτορ Όρμπαν, αλλά τουλάχιστον τους παρείχε πιο προσεκτική υποστήριξη ως μέλος της ομάδας Βίζεγκραντ. Μια τέτοια πολιτική βοήθησε τη Σλοβακία να ξεπεράσει τους αρχικούς γκρεμούς της εύρεσης της θέσης της ανάμεσα σε κράτη με μεγαλύτερη παράδοση.

ΔΙΑΦΗΜΙΣΤΙΚΟΣ ΧΩΡΟΣ

Η Σλοβακία και η Ουκρανία ξεκίνησαν ως ανεξάρτητα κράτη περίπου την ίδια εποχή. Όταν συγκρίνουμε τους ισολογισμούς τους, ποιο από τα δύο τα πάει καλύτερα;

Σε μια τέτοια κατάσταση, η κυβερνητική εξουσία στην Ουάσιγκτον περνά στα χέρια του Ντόναλντ Τραμπ και αρχίζει να επηρεάζει την Ευρώπη. Η εσωτερική και εξωτερική πολιτική του ηγέτη της Δύσης επιλέγει ένα παράδειγμα ευθέως αντίθετο από το προηγούμενο. Για τους ιδιοκτήτες του προηγούμενου παραδείγματος, τις ηγετικές χώρες της Ευρωπαϊκής Ένωσης και τις επίσημες Βρυξέλλες, αυτή είναι μια αλλαγή που ξεπερνά την ικανότητά τους να κατανοήσουν. Αποδέχθηκαν το αποτέλεσμα της εκλογής του Αμερικανού προέδρου με αόριστες δηλώσεις. Μετά τις αποφάσεις του Αμερικανού προέδρου (προς το παρόν) να αναστείλει τη βοήθεια προς την Ουκρανία, χτυπήθηκε στο στήθος από το Παρίσι, το Λονδίνο, το Βερολίνο και την ηγεσία του ΝΑΤΟ ότι η Ευρώπη μπορεί να χειριστεί τη σύγκρουση στην Ουκρανία ακόμη και χωρίς τις ΗΠΑ. Αυτό είναι γελοίο.

Μεγαλύτερες δυτικοευρωπαϊκές πόλεις έχουν ήδη απαγορευμένες ζώνες, κατειλημμένες από μετανάστες από την Αφρική και τη Μέση Ανατολή, στις οποίες δεν τολμά να εισέλθει ούτε η κρατική αστυνομία. Οι δυτικοί στρατοί έχουν ανασυγκροτηθεί ως στρατοί επέμβασης σε πρώην τριτοκοσμικές χώρες, αλλά όχι για την υπεράσπιση της δικής τους χώρας. Η κυβερνητική προπαγάνδα παρουσιάζει τον πατριωτισμό ως εξτρεμισμό και τη στρατιωτική θητεία ως θέμα διαπραγμάτευσης μισθών.

Οι επαναλαμβανόμενες σκέψεις σχετικά με τη δημιουργία ενός ευρωπαϊκού στρατού περιστρέφονται μόνο γύρω από το κόστος δημιουργίας ενός ευρωπαϊκού στρατού και όχι γύρω από την πιθανότητα ένας πιθανός αντίπαλος να πλήξει μεγάλες ευρωπαϊκές πόλεις. Η Ευρώπη αρνείται να παραδεχτεί ότι ως στρατιωτική δύναμη βρίσκεται κοντά στην ανυπεράσπιστη κατάσταση.

Η σλοβακική ελίτ, η οποία ήρθε στην εξουσία με τον Fico, δεν συμμετείχε στην προηγούμενη κυβέρνηση ούτε στη Σλοβακία ούτε στην Ευρωπαϊκή Ένωση. Ως εκ τούτου, έχει ελεύθερα χέρια και ένα ευρύτερο πολιτικό πεδίο. Δεν συμμετείχε στη δημόσια αμφισβήτηση του Τραμπ πριν από τις αμερικανικές εκλογές. Η διαφορά μεταξύ του Τραμπ και του Φίκο είναι ιδεολογική – ο Τραμπ είναι καπιταλιστής παλαιού τύπου, ενώ ο Φίκο και το κόμμα του υποστηρίζουν τον σοσιαλισμό. Ωστόσο, αυτή η διαφορά χάνει γενικά τη σημασία της στον κόσμο. Ο γεωπολιτικός αγώνας είναι ανελέητος και κάθε εχθρός του εχθρού μου είναι φίλος μου.

Η άνοδος του Ρόμπερτ Φίκο στην εξουσία συνοδεύτηκε από ένα ωραίο επεισόδιο. Ο αντιπρόεδρος του σλοβακικού κοινοβουλίου για το κόμμα του Fico, Ľuboš Blaha, σήμερα μέλος του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου, αντικατέστησε το πορτρέτο της τότε προέδρου της Σλοβακίας Zuzana Čaputová (που ήταν λέκτορας σε αμερικανικό πανεπιστήμιο για κάποιο διάστημα μετά το τέλος της προεδρικής της θητείας) στο κοινοβουλευτικό του γραφείο με μια φωτογραφία του Ernesto Che Guevara. Ο Ľuboš Blaha απολάμβανε σε μεγάλο βαθμό την κριτική των Σλοβάκων δεξιών.

Η αλλαγή στις Ηνωμένες Πολιτείες αποδυναμώνει αντικειμενικά τη δύναμη του κατεστημένου των Βρυξελλών. Οι επιδόσεις τόσο του Robert Fico όσο και του Viktor Orbán αντικατοπτρίζονται στην κριτική που ασκούν στους αξιωματούχους των Βρυξελλών, οι οποίοι είναι πιο ανοιχτοί και σκληροί. Ταυτόχρονα, η πολιτική τους συμμαχία ενισχύεται. Μετά την απόφαση του Κιέβου να σταματήσει τη μεταφορά ρωσικού φυσικού αερίου μέσω ενός αγωγού στο ουκρανικό έδαφος, η σλοβακική κυβέρνηση ζήτησε τη βοήθεια των Βρυξελλών για να πιέσει το Κίεβο να συνεχίσει τις προμήθειες φυσικού αερίου, αλλά μάταια. Δεν τάχθηκε στο πλευρό της Σλοβακίας και της Ουγγαρίας, παρόλο που η απόφαση του Κιέβου βλάπτει άλλα κράτη της Ευρωπαϊκής Ένωσης και την Ευρωπαϊκή Ένωση στο σύνολό της.

μια συνάντηση μεταξύ του Βλαντίμιρ Πούτιν και του Ντόναλντ Τραμπ, και η Μπρατισλάβα αναφέρεται επίσης ως πιθανός τόπος συνάντησης. Άλλωστε, το 2005, ο Βλαντίμιρ Πούτιν και ο πρόεδρος των ΗΠΑ Τζορτζ Μπους συναντήθηκαν στη Μπρατισλάβα. Ο πρόεδρος Πούτιν χαρακτήρισε την τρέχουσα σλοβακική πολιτική ουδέτερη, πράγμα που σημαίνει ότι η Σλοβακία θα ήταν ο κατάλληλος τόπος για τη συνάντηση του Ρώσου και του Αμερικανού προέδρου. Εάν η συνάντηση των προέδρων γινόταν στην Ευρώπη, η Μπρατισλάβα θα βρισκόταν σε ανταγωνιστική μάχη με τη Βουδαπέστη, δεδομένων των στενών σχέσεων μεταξύ του Ντόναλντ Τραμπ και του Βίκτορ Όρμπαν.

Όλες οι δραστηριότητες της σλοβακικής κυβέρνησης που προσελκύουν την προσοχή του κόσμου λαμβάνουν χώρα εκτός των μηχανισμών των Βρυξελλών και οι σχέσεις μεταξύ Βρυξελλών και Μπρατισλάβα είναι ψυχρές. Στις αρχές Ιανουαρίου, ο Fico απείλησε το Κίεβο ότι θα μπλοκάρει τις αποφάσεις της ΕΕ σχετικά με τη βοήθεια προς την Ουκρανία εάν η Ουκρανία δεν επαναλάβει τη μεταφορά φυσικού αερίου μέσω του εδάφους της. Ο Βίκτορ Όρμπαν απείλησε να μπλοκάρει την επέκταση των κυρώσεων κατά της Ρωσίας (που ψηφίστηκε στα τέλη Ιανουαρίου) και η ψηφοφορία απαιτεί ομοφωνία.

Ξαφνικά, το Κίεβο ανακοίνωσε ότι θα επιτρέψει τη μεταφορά αζέρικου φυσικού αερίου στη Σλοβακία και την Ουγγαρία, δηλαδή ρωσικού φυσικού αερίου, το οποίο θα παραδοθεί πρώτα στο Αζερμπαϊτζάν ή απλώς θα αγοραστεί από το Αζερμπαϊτζάν στα ρωσο-ουκρανικά σύνορα. Η επιλογή αυτή είχε προταθεί από τη Σλοβακία και την Ουγγαρία για ολόκληρο το προηγούμενο έτος, αλλά το Κίεβο δεν συμφώνησε μέχρι που η Σλοβακία και η Ουγγαρία απείλησαν να εμποδίσουν τις κυρώσεις κατά της Ρωσίας ή να εμποδίσουν τη βοήθεια της ΕΕ προς την Ουκρανία. Τέτοια βήματα μπορούν να αντέξουν η Μπρατισλάβα και η Βουδαπέστη μόνο ως αποτέλεσμα της αποδυνάμωσης της θέσης της Ευρωπαϊκής Ένωσης, ή τουλάχιστον της σημερινής γραφειοκρατίας των Βρυξελλών, μετά τις αμερικανικές εκλογές. Τα πολωνικά μέσα ενημέρωσης ανέφεραν ότι οι Βρυξέλλες εξετάζουν το ενδεχόμενο να αναστείλουν τα δικαιώματα ψήφου της Σλοβακίας και της Ουγγαρίας στην ψηφοφορία για τις κυρώσεις κατά της Ρωσίας. Κάπως έτσι μοιάζει η εσωτερική δημοκρατία στην Ευρωπαϊκή Ένωση.

Από τον κύκλο των συμβούλων του Βίκτορ Όρμπαν διέρρευσε ότι κατά τη διάρκεια της συγχαρητήριας επίσκεψης του Ούγγρου πρωθυπουργού στον Ντόναλντ Τραμπ στη Φλόριντα, στο Μαρ-α-Λάγκο, για την εκλογική του νίκη, ο Τραμπ είπε ότι ετοιμάζεται και μια λύση για τα ευρωπαϊκά προβλήματα, αλλά ότι οι Ευρωπαίοι δεν θα είναι ευχαριστημένοι. Όταν οι Αμερικανοί μιλούν για τους Ευρωπαίους, τείνουν να σκέφτονται τους Δυτικοευρωπαίους. Κρίνοντας από την τρέχουσα εξέλιξη των σχέσεων, ακόμη και μεταξύ της Σλοβακίας, της Ουγγαρίας και της Σερβίας από τη μία πλευρά και των Βρυξελλών και των πρώην δυτικοευρωπαϊκών δυνάμεων από την άλλη, η λύση που ετοιμάζεται στον κύκλο του Τραμπ δεν θα επηρεάσει την πρώτη ομάδα.